Elib.bsu.by — рабіць бачным усяму свету якасны інтэлектуальны прадукт навукоўцаў БДУ

Электронная бібліятэка БДУ заняла 11­е месца ў сусветным рэйтынгу рэпазітарыяў Transparent Ranking of Repositories і 3-­е месца сярод рэпазітарыяў універсітэтаў. Пра высокую пазіцыю і само сховішча распавёў дырэктар Фундаментальнай бібліятэкі БДУ Уладзімір КУЛАЖАНКА.

Матывацыя публікаваць вынікі навуковай дзейнасці ў інтэрнэце

Уладзімір КУЛАЖАНКА

Увогуле ў рэйтынгу налічваецца больш за тры тысячы лічбавых фондаў УВА і даследчых цэнтраў з усяго свету. Асноўны крытэрый ацэнкі – колькасць дакументаў бібліятэкі, праіндэксаваных пошукавай сістэмай «Гугл-­Акадэмія» (Google Scholar). Першыя радкі занялі базы даных медыцынскіх і біялагічных публікацый Europe PubMed Central, астрафізічная інфармацыйная сістэма НАСА, электронная бібліятэка CiteSeerХ. Як і летась, у агульнай табліцы наша электронная бібліятэка заняла 11-е месца. У рэйтынг патрапілі і іншыя беларускія электронныя архівы. Найбліжэйшая да лідараў пяцёрка – БНТУ (53 месца), БДЭУ (133), ВДУ імя П. М. Машэрава (225), БДМУ (230) і БДТУ (284). А вось апярэдзілі ЭБ БДУ па шкале сярод УВА толькі Федэральны ўніверсі­тэт Рыа-­Грандэ­-ду-­Сул з Бразіліі і Універсітэт Кіёта з Японіі.

Рэйтынг рэпазітарыяў адкрытага доступу складае лабараторыя Cybermetrics Lab, якая вядомая па вэбаметрычным рэйтынгу ўніверсітэтаў. Тут ацэньваецца ўзровень адкрытасці акадэмічных рэсурсаў і іх інтэграцыя ў сусветную інфармацыйную прастору. Такім шляхам стваральнікі імкнуцца матываваць даследчыкаў публікаваць вынікі сваёй навуковай дзейнасці ў інтэрнэце, робячы іх даступнымі для калегаў і іншых зацікаўленых людзей. Дарэчы, ЭБ БДУ ўваходзіць у міжнародны рэйтынг з 2012 года.

Лідарскія месцы рэпазітарыю БДУ дазваляе займаць карпатлівая праца работнікаў бібліятэкі і ка­рэктнае запаўненне метаданых, а таксама тое, што ўніверсітэт падтрымлівае мадэль адкрытай наву­кі. Дырэктар бібліятэкі Уладзімір Кулажанка каментуе:

– Ставімся да высокага рэйтынгу як да добрага выніку агульнаўніверсітэцкага праекта. Платформа, якую мы выкарыстоўваем, і сістэма кіравання лічбавымі калекцыямі дазволіла сфарміраваць у БДУ адзін з найбуйнейшых у свеце інстытуцыянальных рэпазі­та­рыяў, лічбавае сховішча навуковых і навучальных выданняў. Адна з умоў поспеху – тое, што ў БДУ працуюць выдатныя навукоўцы і педагогі, яны ствараюць якасны інтэлектуальны прадукт у выглядзе публікацый, а бібліятэка робіць гэтыя дакументы бачнымі ўсяму свету. Правільная праца па адмі­ністраванні, інтэграцыі, апісанні дакументаў дазваляе дамагчыся высокай ступені індэксацыі кантэнту ЭБ БДУ глабальнымі пошу­кавымі машынамі. Гэта значыць, што на запыт у пошукавых сэрвісах, напрык­лад, Google ці «Яндэкс», карыс­тальнік убачыць у ­першую чаргу нашы публікацыі.

Таксама размяшчэнне новых выданняў дазваляе займаць вы­сокае месца ў міжнародным рэйтынгу рэпазітарыяў. Гаворка ідзе пра навінкі для шы­рокага кола ­чытачоў. У іх лік ува­ходзяць архі­­вы газеты «Універсітэт» і часопіса «Веснік БДУ», усё тое, што пашырае веды пра БДУ. Яшчэ ў ЭБ загружаюць публікацыі нашых ­супрацоўнікаў па пэўных ­тэмах, скажам, працы супрацоў­ні­каў БДУ пра Францыска Скарыну і яго Бібліі, файлы па гісторыі ўні­вер­­­сі­тэта, працы першага рэктара БДУ і іншае. Дырэктар Фунда­ментальнай бібліятэкі тлумачыць:

– Ёсць яшчэ адзін важны блок – гэта выдавецкія навінкі: кнігі і ча­сопісы, надрукаваныя выдавец­твам БДУ, зборнікі матэрыялаў канферэнцый, справаздачы пра НДР, якія перадае нам Галоўнае ўпраўленне навукі, аўтарэфераты дысертацый, абароненых у саветах пры БДУ, поўныя тэксты выпускных прац, дакументы, якія дэпаніру­юцца. Інакш кажучы, мы спрабуем размясціць у ЭБ БДУ ўсё, што друкуе ўніверсітэт. Важкую частку дакументаў размяшчаюць у ЭБ факультэты і інстытуты: наву­чаль­ныя праграмы, анатацыі выпускных прац, артыкулы і даклады супрацоўнікаў факультэта, якія былі выдадзены ў іншых выдавецтвах. Неацэнны ўнёсак Галоўнага ўпраў­лення адукацыйнай дзейнасці па размяшчэнні навучальных планаў, стандартаў, тыпавых праграм.

Па словах Уладзіміра Кулажанкі, таксама істотная частка агульнага працэсу электроннай бібліятэкі ­выпадае на абнаўленне праграмнага забеспячэння ЭБ і працу з рознымі арганізацыямі, якія займаюцца індэксаваннем кантэнту. У рэпа­зі­тарыі БДУ яшчэ сочаць за ўклю­чэннем розных працэдур, якія паляпшаюць функцыянальнасць ЭБ. Напрыклад, дададзена функцыя пошуку па дамене bsu, функцыя пошуку бясплатных копій ­дакументаў (якія здабываюцца праз OAI пратакол, даныя MAG, Unpaywall, ORCID, Crossref, Pub­med). Падключаны сэрвіс CORE recommender, кнопка прагляду знойдзенай публікацыі ў Google Scholar. Таксама ідзе праца па ­прасоўванні кантэнту ЭБ БДУ ў сацыяльных сетках.

Адзначым, што Фундаментальная бібліятэка БДУ першай у Беларусі пачала ажыццяўляць працу па стварэнні інстытуцыянальнага рэпазітарыя і размяшчэнні ў адкрытым доступе паўнатэкставых навуковых публікацый, навучаль­ных і метадычных матэрыялаў на­вукоўцаў і выкладчыкаў універсі­тэта. Акрамя таго, бібліятэка БДУ ўкараніла працэс пераводу наяўных у сваім фондзе дакументаў у электронны фармат, што дазваляе ў далейшым таксама зрабіць іх даступнымі для ўсёй сусветнай навуковай супольнасці.

За апошні год да рэсурсаў ЭБ звярнулася больш за 433 тыс. карыстальнікаў

Электронная бібліятэка БДУ была ўведзена ў эксплуатацыю 10 гадоў назад. Сёння яна з’яўляецца адным з найбольш буйных лічбавых сховішчаў у свеце па колькасці ­дакументаў. У наш час дзякуючы сумеснай працы Фундаменталь­най бібліятэкі і ўсіх структурных падраздзяленняў універсітэта ў зборы Электроннай бібліятэкі БДУ звыш 170 000 публікацый навукоўцаў і выкладчыкаў універсітэта. Як тлумачыць Уладзімір Генадзь­евіч, гэта раўназначна 1 Тб інфармацыі.

Ён дадае: «Амаль 85 % да­кументаў размешчаны ў адкры­­ тым доступе і могуць быць пра­гледжаны з інтэрнэту. За апошні год да рэсурсаў ЭБ звярнулася больш за 433 тыс. карыстальнікаў, з якіх ­каля 40 % з-­за мяжы».

ФБ БДУ зрабіла вялікую і сур’ёзную справу: аблічбавала архіў газеты БДУ «Універсітэт». На здымку фрагмент нумара газеты 1954 г.

Унікальнасць нашага рэпазі­та­рыя і ў тым, што тут можна ўбачыць рэдкія выданні. На­прыклад, копіі архіўных дакумен­таў часоў стварэння БДУ, першыя выпускі «Прац БДУ», копіі старых кніг, якія тычацца гісторыі Беларусі.

– Частка з іх патрапіла да нас з Нацыянальнай бібліятэкі ў рамках інфармацыйнага супрацоўніцтва, які заключаецца ў абмене копіямі дакументаў (старонка на старонку), – дзеліцца дырэктар Фундаментальнай бібліятэкі. – Копіі газет БДУ 1920–30-­х гадоў нам атрымалася «вярнуць» з Санкт­-Пецярбурга. Была праведзена вялікая праца па іх пошуку і дасягненні ­дамоўленасцяў па аблічбаванні і перадачы копій у БДУ.

Тады фонд універсітэта папоў­ніўся копіямі 81 газеты. У іх ліку нумары першых перыядычных выданняў ВНУ «Голас студэнта» (1920 год) і «Голас рабфакаўца» (1920–1930 гг.). Аснову калекцыі складаюць асобнікі першай агульнаўніверсітэцкай шматтыражнай газеты «Ленінскі шлях», а таксама газеты «За ленінскія кадры». Гэта тыя выданні, паслядоўніцай якіх стала наша газета БДУ «Універсітэт». На іх старонках – мноства гістарычнай унікальнай інфарма­цыі пра станаўленне нашай ВНУ.

– У дадатак да калекцыі газет БДУ 1920–30-­х гадоў на працягу апошняга часу сіламі ФБ былі аблічбаваны і размешчаны ў ЭБ ­газеты ўніверсітэта з 1954 да 2009 года. Усяго – 1595 дакументаў. У перасылцы адсутных выпускаў вялікую дапамогу нам аказала Нацыянальная кніжная палата Беларусі. Тым самым у свабодным доступе размешчаны практычна ўсе газеты БДУ, што дазволіла стварыць да 100-­годдзя ўніверсітэта ўнікальны комплекс крыніц па гісторыі БДУ і вышэйшай аду­кацыі Беларусі, – падагульніў дырэктар ФБ.

Падрыхтавала Алена СВІНКО