Беларуская літаратура ў інтэрнэце – гэта не толькі калекцыі рэфератаў. Гэта яшчэ шмат магчымасцяў прыемна правесці час, знайсці суразмоўцаў, прыдбаць ўсялякія прыкольныя рэчы і выявіцца. Ну і, канечне, бліснуць эрудыцыяй на занятках па беларускай літаратуры. Куды ісці найперш, дзе, за што і што за смакоцце даюць – разбіраемся разам.
Фэйсам у бук
Пасля фільма “Сацыяльная сетка” вы ўсе ўсё ведаеце пра фэйсбук. Ведаеце, мяркую, і пра “кантакт”, і пра “аднакласнікаў”. Можа, і “ўсяці” (http://vseti.by/) зарэгістраваныя – сярод 600 тысяч іншых карыстальнікаў? Сёння гэта самыя папулярныя інтэрнэт-рэсурсы – калі верыць рэйтынгу з akavita.by і маім уласным назіранням за студэнтамі-першакурснікамі. Для аматараў літаратуры карыснымі будуць тутэйшыя тэматычныя групы – напрыклад, “у кантакце” можна наведаць суполку “Сучасная беларуская літаратура” (http://vk.com/clublitaratury), даведацца – хто сёння піша тое, што школьнікі будуць чытаць заўтра. Апрача таго, жывыя літаратары – людзі вясёлыя ды неспакойныя, то вечарыну зладзяць – і вы можаце туды схадзіць, то праект нейкі запусцяць – і вы можаце ў ім паўдзельнічаць, то з крытыкамі пачнуць заядацца – і вы можаце падтрымаць ці пісьменніка, ці крытыка… Таксама вартыя ўвагі суполкі, прысвечаныя асобным творцам – мне асабіста імпануюць гэтыя дзьве: “Я ♥ дзядзьку Караткевіча” (http://vk.com/club1327087), тут гуртуецца каля 1200 чалавек), і больш камерная “★ Максіма Багдановіча” (http://vk.com/club6071256), якую вядзе дзеўка-паэт, каларытная Валярына Кустава.
Падобныя групоўкі ёсць і ў благасферы. Благасфера – гэта супольнасць сеткавых дзённікаў (блогаў), і іх аўтараў (блогераў), а таксама блогі і іх узаемасувязі. Літаратараў у нас шмат, літаратараў-блогераў – каля 70, а вось папулярнымі блогамі могуць пахваліцца адзінкі, аб іх гаворка будзе ніжэй. Сярод суполак наведайце наступныя:
• http://krytyka-by.livejournal.com/– гэта суполка беларускіх крытыкаў, на жаль, выглядае на мешанку, але тут часцяком з’яўляюцца цікавыя артыкулы; блізкая да яе
• http://lit-krytyka.livejournal.com/– тут прадстаўлены сучасная літаратурная крытыка, літаратурная журналістыка, літаратуразнаўства, кніжныя агляды.
• http://by-litara.livejournal.com/, Беларускае літаратурнае кам’юніці, якое таксама выглядае досыць мазаічна.
Пакорпаўшыся там, можна пабагацець на размаітую веду пра нашых творцаў, а таксама выйсці шмат на якія калялітаратурныя рэсурсы.
Правобразам гэтых суполак і піянерам нашай літаратурнай інтэрнэт-прасторы з’яўляецца http://litara.net/– які абяцае распавесці літаральна ўсё пра сучасную беларускую літаратуру. Тут знойдзеце: навіны сучаснага літаратурнага жыцьця; рэцэнзіі, інтэрвію, тэарытычныя матэрыялы; афіша культурных падзеяў і імпрэзаў; каталёг беларускіх выданьняў, выдавецтваў і пэрсаналіяў беларускай літаратуры.
Сярод літаратурных груповак самая масавая, па меркаванні Яндэкса (http://blogs.yandex.ru/top/com/), вось гэтая: http://http://www.liveinternet.ru/community/858158/. Суполка вядзецца на рускай мове, і абмяркоўваюцца тут кнігі з усяго свету. Прываблівае менавіта шырыня ахопу і размаітасць ацэнак – тут кожны знойдзе сабе сяброў па розуме.
Галоўнае – каб сацыяльныя сеткі не заміналі рэальным стасункам. Допіс “у кантакце” і гутарка жыўцом усё ж такі вельмі розняцца – настолькі, што даследчыкі гавораць пра непаўнавартасць віртуальнай камунікацыі. Яны, гэтыя занудныя даследчыкі, лічаць, што мы – інтэрнэт-карыстальнікі – з-за сацыяльных сетак развучымся нармальна камунікаваць адно з адным, развучымся слухаць і нават гаварыць. Маюць яны рацыю ці не, а я вось лісты развучылася пісаць – так і цягне смайлік паставіць %)
Як прайсці ў бібліятэку
Людзі мінулага веку любілі бавіць час у бібліятэках, сярод пыльных фаліянтаў, зялёных абажураў і строгіх цётачак у тоўстых акулярах. Гляджу я на вас, абвешаных гаджэтамі, аб прызначэнні якіх магу толькі здагадвацца, – і думаю, ці не дарма мы Нацыянальную бібліятэку ўсёй краінаў узводзілі… Такі, аналагава-бібліятэчны фармат здабыцця ведаў у хуткім часе, напэўна, будзе карыстацца попытам не столькі ў школьнікаў-студэнтаў, колькі ў арганізатараў рэтра-вечарынак і аматараў антыкварыяту.
Сёння можна далучацца да сусветнай веды, не выходзячы з дому – праз электронныя бібліятэкі.
Адна з найбуйнейшых па беларускай літаратуры –http://kamunikat.org/ – Беларуская інтэрнэт-бібліятэка. Яна існуе з 2000 году, калі на сайт бюлетэню Беларускай рэдакцыі Радыё Палёнія (Польскага радыё для замежжа) сталі выкладаць першыя адсканаваныя кнігі. На працягу гэтага часу Камунікат змяняўся, праходзіў эвалюцыю, а колькасць матэрыялу, даступнага на сайце, усё павялічвалася. У верасні 2007 году рэсурс канчаткова аформіўся як цалкам прафесійны сайт з каталогам, пошукавай сістэмай, падпіскай на абнаўленні (RSS), топ-спісам выданняў і шмат чым яшчэ. Каб патрапіць сюды, кніга, часопіс ці артыкул павінны: датычыць Беларусі, быць напісаныя па-беларуску, альбо нейкім іншым чынам закранаць беларускую тэматыку. Аднак зараз Камунікат – гэта не толькі збор адсканаваных выданняў (і не толькі самая багатая калекцыя перыёдыкаў з усіх, што мне асабіста трапляліся). Тут таксама знойдзеце:
• штодзённыя размовы пра беларускую літаратуру і культуру з эфіру нашага радыёвяшчання,
• інфармацыю пра навінкі беларускага выдавецкага рынку,
• пералік і біяграфіі беларускіх аўтараў – паэтаў, празаікаў, гісторыкаў, публіцыстаў.
Яшчэ адна зручнасць – на Камунікаце пачалі з’яўляцца кнігі ў фармаце ePub, які ўспрымаюць вашы прылады да чытання электронных кніг. Так што цяпер можна франціць з наварочаным рыдэрам – і пры гэтым рыхтавацца да заняткаў…
Калі вы не знайшлі чагосьці на Камунікаце, раю зазірнуць на http://knihi.com/– гэта Беларуская Палічка (Беларуская электронная бібліятэка) аснашчаная зручнай навігацыяй, то бок, вельмі проста знайсці патрэбнага аўтара. У адрозненне ад Камуніката, тут вам не трэба скачваць усю кнігу цалкам у pdf – можна чытаць асобныя творы ў звычайных тэкставых фарматах.
На http://bellib.net/ (BELARUSIAN eBOOKS LIBRARY) знойдзеце беларускую літаратуру ў замежных перакладах і замежную літаратуру ў перакладах на беларускую мову. Дарэчы, ёсць у сеціве і адмысловы перакладніцкі рэсурс –http://prajdzisvet.org/, дзе перакладаюць не толькі мацёрых класікаў, але і нашых з вамі сучаснікаў з усяго свету.
Яшчэ адна спецыялізаваная электронная бібліятэка –http://zbsb.org/lib/– Бібліятэка Згуртавання беларусаў свету “Бацькаўшчына” – утрымлівае збор матэрыялаў з мінулага і сучаснасці беларускага замежжа.
Праблема многіх інтэрнэт-бібліятэк – гэта памылкі. Так, напрыклад, папулярная “Знічка” (http://znichka.ucoz.com/) прапаноўвае творы і біяграфіі беларускіх аўтараў – але ператварае Брыля ў Бряля, а ягоныя “Ніжнія” Байдуны ў “іхныя”… Ваш настаўнік можа ацаніць жарт – а можа і не ацаніць.
Шопінг для гультаёў
Не ведаю, як вы, а я люблю папяровыя кнігі. Пах друкарскай фарбы, мяккі дотык паперы, шапаценне старонак… Але кнігі я ўсё часцей замаўляю праз інтэрнэт. Па-першае, гэта эканоміць мне час – куды прасцей увесці ў пошук імя аўтара ці назву кнігі і адразу патрапіць на патрэбнае выданне, чым лазіць, як кніжны чарвяк, па ўсіх паліцах кнігарні, а то яшчэ ездзіць па розных крамах горада, ганяючыся за рэдкай кніжыцай. Па-другое, яшчэ і грошай зберагу – інтэрнэт-краме не трэба аплочваць арэнду памяшкання, працу прадаўцоў і да т.п., так што кошты, зазвычай, ніжэйшыя, чым у не-віртуальных крамах.
Сярод маіх улюбёных месцаў інтэрнэт-шопінгу – http://prastora.by/. Крама спецыялізуецца на беларускай літаратуры, пры гэтым сярод тавараў вы знойдзеце кнігі, аўдыёкнігі, музыку, відэа і загадкавае Іншае. Свае замовы – зробленыя праз сайт або па тэлефоне – вы можаце самастойна забраць ў цэнтры Мінску або замовіць дастаўку поштай у любы рэгіён краіны.
Тое самае на http://oz.by/ – аднак тут вам прапаноўваецца не толькі і не столькі беларуская кніга. Затое можна плаціць за ўпадабаны твор самымі рознымі спосабамі – ад традыцыйнага разліку на пошце да EasyPay і наяўных грошай, калі вы забіраеце пакупку самі.
Інтэрнэт-крама http://vilka.by/– Студыя кніг і аксесуараў “Відэлец” – прываблівае дызайнам. Калі адкрываеце старонку – вас вітаюць смешныя пластылінавыя чалавечкі, у якіх можна пазнаць класікаў літаратуры. Гэта вельмі душэўны сайт, прапаноўвае кнігі, аксесуары для іх – вокладкі, падстаўкі і падобнае. Праўда, каб замаўляць кніжкі, дыскі і ўсялякія клёвыя штукі, тут трэба зарэгістравацца. Затое можна пачувацца ўдзельнікам закрытага – а значыць, элітнага, а значыць , крутога клубу.
Асабістая справа, асабістая злева
Біяграфіі творцаў часам даюць ключ да разумення іх твораў. Часам, канечне, і не даюць, але ўсё адно цікава пачытаць, што ў Купалы, аказваецца, была дачка ад жонкі Ластоўскага – от такі лавелас быў наш дзядзька-класік.
Найбольш поўны пералік літаратараў дае ўжо знаёмы нам Камунікат (http://kamunikat.org/bielaruskija_autary) – больш за 150 асоб! Націснуўшы на кожнага аўтара, атрымліваем яго біяграфію і спіс кніг, даступных праз гэту бібліятэку. Такім чынам можна сцягнуць сабе ці не поўны збор твораў Васіля Быкава. Праўда, акцэнт тут на сучасных аўтараў, так што творы якога Францыска Скарыны давядзецца пашукаць асобна.
Асабістыя сайты літаратараў – яшчэ адна крыніца натхнення для тых, хто сабраўся рабіць хатняе заданне па беларускай літаратуры. Узорнай сярод такіх сайтаў будзе старонка Уладзіміра Караткевіча http://www.uladzimir-karatkevich.com/. Рэсурс нездарма адзначылі на Рэспубліканскім конкурсе адукацыйных сайтаў адразу ў дзвюх намінацыях – тут і біяграфія, прытым у некалькіх варыянтах, і бібліятэка (разам з творамі на беларускай і рускай мовах ёсць пераклады на іншыя мовы свету, разам з мастацкімі творамі ёсць публіцыстыка, дзённікавыя запісы і лісты; а яшчэ можна зайсці ў рубрыку “архіў” і сцягнуць усё гэта ў кампактным архівам). І галерэя маецца (фотаздымкі+ілюстрацыі да кніг), і крытычныя артыкулы пра творы Караткевіча, а таксама інфармацыя пра яго музей і шмат чаго яшчэ. А на сайце Васіля Быкава http://bykau.com/ апроч падобных карысных рэчаў ёсць інтэрв’ю ў фармаце mp3 – можна пачуць голас аднаго з самых знакамітых пісьменнікаў краіны.
Не такія багатыя, але ўсё адно карысныя рэсурсы:
• Асабістыя старонкі творцаў, прапісаныя ў межах Нацыянальнага паэтычнага парталу: http://mihaszarecki.ru/, http://yakubkolas.ru/ ды інш. Не самая зручная навігацыя, не самыя поўныя зборкі тэкстаў – але ж хоць нештачкі на выпадак, калі ў бібліятэку ісці ўжо позна; www.yakubkolas.by, http://yankakupala.com/ – з гэтага шэрагу.
• http://www.marakou.by/by/– сайт даследчыка рэпрэсаванай літаратуры Леаніда Маракова. Калі хочаце ведаць, чаму сёння ў нас так, як яно ў нас сёння – вам сюды. Расстрэльваць сваю інтэлігенцыю па 132 чалавекі за ноч, вырачы свайго патэнцыйнага Пушкіна на 28 год сталінскіх лагераў… Дзіва што ў нас усё яшчэ родзяцца разумныя і не запалоханыя людзі…
• http://belkabinet.by/ – віртуальны кабінет беларускай мовы і літаратуры, ёсць добрыя падказкі як для вучняў, так і для настаўнікаў;
• http://vershy.ru/ – Нацыянальны паэтычны партал. Адсюль знойдзеце выхад на розныя літаратурныя старонкі. Апроч ужо згаданых асабістых сайтаў літаратараў можна наведаць тэматычныя падраздзяленні паэзіі: напрыклад, вершы пра каханне — moykahany.ru, а ёсць і камуністычныя вершы, і пра Чарнобыль, і пра беларускую чыгунку…
• Віртуальныя музеі: http://ivan-melezh.iatp.by/ – Іван Мележ, http://shamyakin-goub.iatp.by/– Іван Шамякін (абавязкова зазірніце на фотастаронку, паглядзіце здымак, самы ніжні справа. Я думаю, што Шамякін – гэта той, што малы і без рэвольвера), http://makaenak-goub.iatp.by/ — Андрэй Макаёнак, http://naumenka.goub.org/index.php— Іван Навуменка; http://sachenko.iatp.by/ — Барыс Сачанка… Недахоп гэтых рэсурсаў – патэтыка. То бок, насуперак намаганням стваральнікаў музеяў, літаратары выглядаюць тут не жывымі людзямі, а надзвычай мёртвымі, забранзавелымі, гэта хутчэй экспанаты ўласных музеяў, помнікі, а не людзі з плоці й крыві.
Сайты сучасных літаратараў розняцца па афармленні і напаўненні. Лаканічная старонка Уладзіміра Арлова http://www.arlou.org/ не выдасць вам, што гэта ці не адзіны наш літаратар, які жыве з літаратуры (то бок, можа пракарміцца з сваёй творчасці, а не шукаць дадатковага заробку па-за літаратурай).
Сайт пісьменніка Сяргея Балахонава адзін з самых папулярных беларускамоўных рэсурсаў у сеціве: калі завітаеце на http://balachonau.puls.by/, адразу зразумееце, чаму. Мне асабліва падабаецца забаўляльная кампанента парталу, усе гэтыя конкурсы дзяўчыны тыдня, і ў прыватнасці – беларускія дэматыватары з Брэдам Пітам, Мілай Ёвавіч і Кіану Рыўзам. Ну ды глядзіце самі, на густ і колер фламайстары розныя. Дарэчы, сцягнуць і прачытаць творы Сяргея Балахонава вы там таксама можаце – і, паверце, яны вартыя таго. Раю пачынаць з “Зямлі пад крыламі Фенікса” ды “Аднарогаў Беларусі”.
А яшчэ жывыя літаратары вядуць блогі. Журналіст Ася Паплаўская неяк спрабавала падлічыць, у яе атрымалася каля 80 літарацкіх блогаў (паглядзець спіс можна тут: http://lit-krytyka.livejournal.com/3960.html), а крытык і выкладчык Лада Алейнік спрабавала асэнсаваць ролю пісьменніцкіх блогаў у літаратурнай прасторы (глядзіце артыкул у “ЛіМе” за 27 лістапада 2009 г. – ці тут, у блогу ўсё той жа Асі Паплаўскай:
http://asia-paplausk.livejournal.com/86360.html?thread=1220440), яе высновы такія: “прастора livejournal – неабсяжная, а магчымасці тут – велізарныя і выкарыстаць іх можна вельмі канструктыўна”. Цяжка не пагадзіцца. Праўда, чамусьці адразу пачынаеш думаць пра дэструктыўныя магчфымасці інтэрнэт-прасторы :Е
Пра літаратуру і не толькі
Чытаць пра літаратуру часам бывае цікавей, чым яе саму.
Каталог беларускіх інтэрнэт-рэсурсаў Акавіта называе ўсяго каля 70 старонак, звязаных з літаратурай. Але ж не давайце веры – ну што там нейкія робаты могуць налічыць! Літаратура ў сеціве так разнастайна прадстаўленая – на ўсе густы хопіць.
Спецыялізаваныя на літаратуры рэсурсы – гэта яшчэ і старонкі літаратурных часопісаў: http://lim.by/ (сайт канцэрна “Літаратура і Мастацтва”), http://www.arche.by/(часопіс “ARCHE-пачатак”), http://dziejaslou.by/ (часопіс “Дзеяслоў”) ды іншыя, дзе з’яўляюцца публікацыі маладых і старых пісьменнікаў, вядуцца літаратурныя дыскусіі, аналізуюцца творы і тэндэнцыі літпрацэсу, ідзе галасаванне за намінантаў розных літаратурных прэмій…
А яшчэ ёсць культурніцкія рэсурсы, дзе матэрыялы па літаратуры падаюцца моладдзю ці для моладзі.
Самы сцёбны і небяспечны рэсурс, за наводку на які мне старэйшыя калегі, напэўна, па галаве надаюць – гэта http://34mag.net/, беларускі андэграўндны моладзевы непалітычны мультымедыя праект. Ён добра акрэслівае сваю пазіцыю: “Мазгі на вынас!”. Толькі паслухайце, што стваральнікі самі пра сябе кажуць: “Нам цікава тое, што вывальваецца за рамкі “нармальнага”. Мы цэнім ў людзях талент, актыўнасць, гумар і непадабенства да іншых. Нам сумна ад таго, што робіцца без душы. Нашыя богі – эксклюзіў, правакацыя і андэграўнд”. Пад назвай “Зорка Венера” гэтыя блюзнеры выпускаюць інтэрвью з рэдактарам расійскай версіі Rolling, які, цытую па лідзе, “у інтэрв’ю 34mag.net назваў Скарлет Ёхансан “каравёнкай”, а ў астатнім быў сціслы і меланхалічны”. Няма ім, бач ты, нічога сьвятога :)
Блізкі да іх праект http://generation.by/ – Штодзённік пакалення Y. Правакацыйны і жывы. Напрыклад, артыкул пра новую кнігу пісьменніка Артура Клінава мае загаловак: “Калі б кніжка была га*но, то я б яе не піярыў”.
Сайт http://www.uff-by.org/ (United friends forever) таксама хоча сябраваць з моладдзю, якая любіць жыццё. Размяшчае сярод іншага і добрыя аналітычныя матэрыялы.
Ну і наастачу прыраю вам сайт http://budzma.org/ – гэта грамадзянскі дзённік, куды кожны можа напісаць сваю навіну і стаць часткай грамадска-культурнай кампаніі “Будзьма!”. Сайт мае на мэце супольнымі намаганнямі збіраць у адным месцы навіны грамадска-культурнага жыцця Беларусі і беларусаў, стварыць базу дадзеных грамадскіх арганізацый, ініцыятыў і персаналій грамадска-культурнай сферы краіны і замежжа. І сапраўды сюды сцякаецца інфармацыя пра самыя розныя літаратурныя акцыі і падзеі, так што за ўсім стракатым літаратурным працэсам можна сачыць на адной старонцы. Да таго, тут яшчэ размяшчаецца шмат праектаў – напрыклад, відэапраект “Чорна-белыя вершы”, дзе вы можаце пабачыць, як сучасныя паэты чытаюць свае вершы.
Так што літаратуры ў сеціве – хоць абчытайся, абглядзіся і абслухайся. На здароўечка.
P.S. Прафесар, канечне, лапух, але апаратура прынём
Настаўнічаюць зазвычай людзі добрыя – якія хочуць несці іншым людзям разумнае, добрае і вечнае. Але, мяркую, усе вашы настаўнікі незалежна ад душэўнай дабрыні падтрымаюць мяне ў жаданні адарваць стваральнікам кароткіх зместаў і ручкі, і ножкі. Што ж да ўкладальнікаў баз гатовых сачыненняў і рэфератаў… А каб ім манную кашу есці, усё жыццё ды без пярэдыху! Кароткія зместы, пераказы, гатовыя рэфераты і сачыненні – гэта паразіты, якія жаруць паперу і тонер вашага прынтэра, час і вочы настаўніка, якому вы здалі спісаную або сцягнутую з інтэрнэту “працу”. Як і належыць паразітам, яны не толькі жаруць, але і сяруць – у вашы і нашы галовы, пустымі фразамі кшталту “Янка Купала/Якуб Колас – гэта наш вялікі нацыянальны паэт, пісьменнік, Пясняр Беларускі, які пісаў пра бедных (зацюканых, сляпых) беларускіх мужыкоў/гаротны лёс вясковай кабеты…” Штампы, бяздуманне, паразіты пажыраюць ваш мозг і ператвараюць яго ў брыдкую ванючую кашыцу… Усе гэтыя belsoch.org, belsoch.by, калекцыі рэфератаў кшталту library.by і шматлікіх іншых (найбольш поўны спіс тут: http://www.school-city.by/index.php?option=com_weblinks&catid=23&Itemid=69), якія размнажаюцца, як і паразіты, са здзіўляльнай хуткасцю… Я не ведаю, навошта вы дазваляеце камусьці іншаму думаць за вас, фармуляваць за вас і нават чытаць за вас, калі можна самому ўзяць кніжку, прачытаць і выказаць сваё меркаванне, хай сабе і не такое, як у іншых. Нават лепей, каб не такое – бо ж кожны не такі, як іншыя, кожны сам па сабе ўнікальны.
Ну, скажаце, развяла тут анцімоніі. А і развяла – мне, можа, хочацца жыць у краіне, дзе людзі ўмеюць думаць і не ўмеюць выдаваць чужое (сцягнутае з інтэрнэту) за сваё. Мне, можа, шкада вас, калі вы пападзецеся на крадзяжы і плагіяце, будзеце чырванець перад настаўнікам і самі перад сабой. Бо пападзецеся раней ці пазней, настаўнікі не дурныя, маюць звычку праглядаць сеціўныя банкі рэфератаў і сачыненняў, і за мілую душу адрозняць стыль і мову сеціўных прац – яны гладзенькія, прычасаныя, у той час як нармальныя школьнікі пішуць як дышуць – няроўна. Ды лепей блага выкладзеныя, але вашы думкі, чым гладзенька напісаныя чужыя… Думайце сваёй галавой, карыстайцеся сецівам для таго, каб развіваць сябе, а не абдурваць настаўнікаў – і будзе нам усім шчасце.
Маргарыта АЛЯШКЕВІЧ
