Біяграфія Аляксандра Мікалаевіча ДАНІЛАВА можа служыць бліскучым прыкладам жыццёвага поспеху. Нарадзіўся ў простай працоўнай сям’і ў Віцебску ў гады цяжкага паваеннага ліхалецця. Жылі цяжка, як большасць у тыя гады, але сумленна – усе трое сыноў дружнай сям’і Данілавых выйшлі ў людзі. Аляксандр у свае 38 стаў доктарам навук, а ў 41 – членам-карэспандэнтам НАН Рэспублікі Беларусь. Ці гэта не крытэрый поспеху?
Пасля сярэдняй школы – тэрміновая служба, і ніякіх патуранняў! Бацька-франтавік быў жывым прыкладам армейскай доблесці, мужнасці і гонару, прайшоў праверку не на словах, а ў баях за Радзіму. Вышэйшую адукацыю А. М. Данілаў атрымаў у родным горадзе. Рашэнне, куды пайсці вучыцца, прымалі на сямейнай нарадзе ў адпаведнасці з працоўным духам сям’і: бліжэй да дома, да зямлі. Таму абралі Віцебскую ветэрынарную акадэмію. Можа, алгарытм поспеху А. М. Данілава як кіраванца, з яго непадробным клопатам пра людзей, якраз і звязаны з тым, што базавыя асновы школы гуманізму яму атрымалася асвоіць ужо на самым пачатку жыццёвага шляху?
Але лёс распарадзіўся інакш. Бясспрэчныя лідарскія якасці Аляксандра заявілі пра сябе яшчэ ў перыяд армейскай службы, а ў студэнцкія гады праявіліся яшчэ больш. Агульным сходам калектыву яму былі дэлегаваны паўнамоцтвы вызваленага сакратара камсамольскай арганізацыі. Так пачалася доўгая самастойная дарога працы ў камсамоле з моладдзю, спачатку ў роднай акадэміі, затым – у Віцебскім абкаме, і далей – у ЦК ЛКСМБ.
Яго ад прыроды дапытлівы розум, працавітасць і метадычная любоў да чытання, плюс паўсядзённая практыка зносін з моладдзю, сталі магутным энергетычным зарадам, які стымуляваў навукова-даследчы патэнцыял. Абароненая ім у 1990 г. кандыдацкая дысертацыя «Сацыялагічны аналіз духоўных запатрабаванняў моладзі (па матэрыялах Беларускай ССР)» вызначалася наватарскім падыходам.
А. М. Данілаў з акадэмікам НАН Беларусі Яўгенам Бабосавым і акадэмікам РАН Вячаславам Сцёпіным
Сёння нельга ўявіць айчынную сацыялагічную навуку без прызнання вядучай ролі ў ёй А. М. Данілава. Нягледзячы на далёка не аптымістычны этап у гісторыі гуманітарнага цыкла дысцыплін, менавіта дзякуючы высілкам А. М. Данілава сацыялогіі ёсць чым ганарыцца.
Такім значным фактарам развіцця айчыннай сацыялогіі стаў ініцыяваны А. М. Данілавым выхад прафесійнага часопіса «Сацыялогія», які даў свае старонкі ўсім кірункам гуманітарных ведаў. Шчыра кажучы, без энергіі, якая зараджае ўсіх, і ініцыятывы галоўнага рэдактара, больш за тое – без яго самаадданасці складана сказаць, што стане з часопісам у далейшым. Цяжка нават уявіць сёння альтэрнатыву А. М. Данілаву на пасадзе галоўнага рэдактара. Гэта не кампліментарны рэверанс у бок юбіляра. Гэта, на жаль, суровая праўда нашай штодзённасці, у якой знайсці чалавека, здольнага на голым запале рабіць справу, нават калі яна адзначана маштабнай значнасцю і прэстыжнасцю, зусім не проста.
Значны ўклад унёс юбіляр у развіццё кафедры сацыялогіі (якую А. М. Данілаў узначаліў на грамадскіх пачатках у 2005 г.) і яе сцвярджэнне ў якасці вядучай у краіне адукацыйнай структуры па падрыхтоўцы прафесійных кадраў. За час яго кіраўніцтва творчы патэнцыял кафедры сацыялогіі падвоіўся. Досыць сказаць, што па сваім кадравым складзе кафедра сацыялогіі, дзе працуюць больш за 10 дактароў навук, г. зн. практычна кожны другі – з’ява не ардынарная для БДУ. Па колькасці апублікаваных прац кафедра сацыялогіі ўпэўнена трымае першае месца ў рамках факультэта філасофіі і сацыяльных навук. Ініцыяваная А. М. Данілавым серыя кніг пад лагатыпам «Кафедра сацыялогіі» фактычна не пакінула без адпаведнага метадычнага забеспячэння (падручнік ці дапаможнік) ніводнага чытанага курса ці спецкурса. Трэба прызнаць, што ў падобных фактах, а не ў голай начальніцка-павучальнай рыторыцы, якраз і раскрываецца сапраўднасць барацьбы за якасць адукацыі.
Немагчыма не заўважыць і намаганняў па інтэграцыі прадстаўнікоў міжнароднай гуманітарнай (пераважна філасофскай і сацыялагічнай) інтэлектуальнай эліты ў адзінай дыялогавай прасторы. Натхняльнікам ідэі і яе непасрэдным арганізатарам стаў ізноў жа Аляксандр Данілаў. Колькі памятных сустрэч нам усім давялося перажыць! З акадэмікамі РАН – В. С. Сцёпіным, А. А. Гусейнавым і У. А. Лектарскім, а таксама прафесарамі Е. Вятрам (Польшча), І. І. Антановічам (Масква), Ж. Ц. Тошчанкам (Масква) і інш. Непасрэдныя зносіны з лідарамі гуманітарных навуковых ведаў спрыяюць салідарызацыі нашых гуманітарных высілкаў для асэнсавання праблемнай сучаснасці ў барацьбе за будучыню.
А. М. Данілаў з расійскімі акадэмікамі
А. М. Данілаў не любіць знаходзіцца ў кадры, прыцягваючы да сябе святло сафітаў. Яго ўпадабаная пазіцыя – закадравае працоўнае становішча і хвалюючая атмасфера чакання таго, што атрымаецца ў выніку ўсіх гэтых творчых ініцыятыў. У кадры ён пазіцыянуе іншых, больш таленавітых, з яго пункта гледжання. Яркім пацвярджэннем гэтаму стала выдадзеная ім у 2013 г. кніга «Слова пра сучаснікаў: эсэ, інтэрв’ю». Кніга – адкрыццё, якая дазволіла не толькі па-новаму адкрыць для сябе цэлую плеяду ўжо вядомых і не вельмі дзеячаў сучасных гуманітарных ведаў, але і маральны пазітыў самога аўтара, пакінутага, як звычайна, за кадрам.
Не дзіўна, што гэта ўсведамленне адноснасці нашага быцця, з яго ідэаламі, каштоўнасцямі, дасягненнямі, званнямі не зламала, а наадварот – умацавала характар Аляксандра Данілава – прадстаўніка таго паваеннага пакалення, драматызм маральнай перазагрузкі якога супаў з пікам іх прафесійнай кар’еры і лёсу.
Таму душэўны стан нашага юбіляра прадбачыць нескладана. Яго ілюструюць паэтычныя радкі аднаго з нашых сучаснікаў, адкарэктаваныя з дадзенай нагоды зусім у данілаўскім духу:
– Мне тот столик с видом на мечту… и мудрости заката!
А больше ничего, поверь, не надо!
Нам, яго сябрам і калегам, застаецца толькі прызнаць гэта права на мару нашага юбіляра, якая, як святло далёкай зоркі, сагравае душу і зараджае нас усіх аптымізмам. І яшчэ пажадаць Аляксандру Данілаву – «дзяржаўніку» і чалавеку – здароўя і волі да перамогі на карысць беларускай навукі і адукацыі.
Д. Г. Ротман, дырэктар ЦСПД БДУ,
доктар сацыялагічных навук, прафесар
Ж. М. Грышчанка,
кандыдат філасофскіх навук, дацэнт кафедры сацыялогіі БДУ
