Нож бронзавага веку, манета часоў росквіту Рымскай імперыі, фібула канца другога стагоддзя нашай эры… Па меркаванні навукоўцаў, у помніку археалогіі “Радасць-2”, што ў вёскі Малыя Мурыны Камянецкага раёна, можна знайсці матэрыялы ўсіх культур і народаў і прасачыць амаль усе гісторыка-культурныя працэсы, якія адбываліся на гэтай тэрыторыі апошнія 9 тысяч гадоў. На мінулым тыдні група беларускіх археолагаў завяршыла тут пяты сезон палявых даследаванняў, і навукоўцы плануюць вярнуцца сюды ў наступным годзе.
“Помнік надзвычайна цікавы, – кажа Вадзім Белявец, кандыдат гістарычных навук, дацэнт Інстытута археалогіі Варшаўскага ўніверсітэта і каардынатар праекта “Сучаснае прымежжа Польшчы і Беларусі ў першай палове першага тысячагоддзя нашай эры”. – Шмат павандраваўшы па свеце, я зразумеў і ацаніў яго ўнікальнасць”.
Першыя сур’ёзныя даследаванні на месцы помніка “Радасць-2” былі пачаты ў 1997 годзе. Практычна на адным месцы археолагі знайшлі сляды паселішчаў розных эпох і розных культур і некалькі грунтавых магільнікаў, на матэрыялах якіх можна пабудаваць усю храналагічную калонку рэгіёна пачынаючы з мезаліту.
Сёлета навуковую экспедыцыю, у склад якой увайшлі выкладчыкі і студэнты гістарычнага факультэта БДУ, інстытута гісторыі НАН, практыканты і валанцёры, цікавілі пераважна матэрыялы жалезнага стагоддзя эпохі Вялікага перасялення народаў. Справа ў тым, што гісторыкі дагэтуль не могуць прыйсці да адзінага меркавання, дзе менавіта паўсталі славянскія плямёны. Паводле адной з найбольш папулярных тэорый, гістарычныя славяне як народ пачалі фарміравацца на працягу першай паловы першага тысячагоддзя нашай эры на тэрыторыі Палесся.
“У гэтай сувязі помнік “Радасць-2” цікавы тым, што тут продкі славян апынуліся ў вельмі складанай культурна-гістарычнай сітуацыі, – тлумачыць Вадзім Белявец. – Яны кантактавалі і з германскімі народамі, якія жылі на тэрыторыі сучаснай Польшчы, і з балтамі (тэрыторыі Літвы і паўночнай часткі Гродзенскай галіны). І мы ловім той момант, калі нашы продкі былі, хутчэй за ўсё, выцеснены
Фрагмент фібулы мяжы 2–3 ст. н. э. з гэтых тэрыторый пад ціскам германцаў. Магчыма, у гэтай барацьбе паступова і фарміраваліся славяне як гістарычная супольнасць”.
Закладзены ў гэтым сезоне раскоп на плошчы 300 кв. м дазволіў археолагам знайсці прадметы самых розных эпох. Адна з найцікавейшых знаходак – кераміка ранняга жалезнага стагоддзя (5–7 ст. да н. э.), якую ў гэтым рэгіёне раней не ведалі. Часам фрагменты керамікі знаходзяцца разам з косткамі. Магчыма, гэта старажытныя пахаванні.
“Пахавальны абрад у нашых продкаў быў вельмі незвычайным, – распавядае Белявец. – Чалавека спальвалі. Не заўсёды, праўда, часам у пахаваннях мы знаходзім і неперапаленыя косткі. Крэмацыя праводзілася дзесьці ў іншым месцы. Косткі нейкі час не хаваліся. Пакуль мы не можам сказаць, як менавіта яны захоўваліся. Магчыма, на слупах ці ў адмысловых збудаваннях. Але ў пэўны момант нашы продкі ўладкоўвалі магільнікі, у якія кідалі жменьку чалавечых костак, дадавалі косткі дзікіх і хатніх жывёл і штосьці з хатняга інвентара. Як правіла, вельмі беднага – збанкі, прасніцы. Хутчэй за ўсё, гэта не пахаванні нават у звыклым сэнсе, а тое, што адзін пецярбургскі навуковец назваў “памінальнікамі”. Гэта значыць гэта некаторыя практыкі, магчыма, звязаныя з ураджаем, з нейкай магіяй ці памінаннем продкаў. І такіх аб’ектаў мы знайшлі тут больш за 30″.
Вёска Малыя Мурыны, недалёка ад якой знаходзіцца помнік археалогіі “Радасць-2”, з’явілася больш за тысячу гадоў таму. Па меркаванні навукоўцаў, гістарычныя славяне прыйшлі сюды ў 6–7 ст. н. э., а стабільнае паселішча ўзнікла ў 8 ст., і з таго часу гісторыя вёскі не перарываецца. Відавочна, карэнныя мясцовыя жыхары з’яўляюцца нашчадкамі насельніцтва 8 ст. На тэрыторыі вёскі таксама нямала слядоў з мінулага. Адзін з іх – курган на краі вёскі. Жыхары Малых Мурынаў сцвярджаюць: у ім знаходзіцца мноства чалавечых рэштак – “як быццам накідалі шмат-шмат целаў калісьці”.
Археолагі не выключаюць, што курган можа быць маравымі могілкамі 15–18 стагоддзяў. Ці вайсковым пахаваннем пасля нейкай бітвы. І ваенныя дзеянні, і эпідэміі праходзілі па гэтых месцах не аднойчы. Такія помнікі вельмі спецыфічныя, імі трэба асобна займацца, але ў Беларусі спецыялістаў па іх няма. У любым выпадку, калі гэта масавае, і, верагодна, маравое пахаванне, без сур’ёзнай экспертызы яго не варта чапаць, кажуць навукоўцы. Хто ведае, якога джына можна выпусціць з бутэлькі?
Алена ТРЫБУЛЕВА, “Вечерний Брест”
