Установа адукацыі была створана для падрыхтоўкі прафесійных кадраў, якія змогуць мінімізаваць наступствы чарнобыльскай катастрофы. Цяпер у МДЭІ імя А. Д. Сахарава навучаюць унікальных спецыялістаў экалагічнага профілю, займаюцца даследаваннямі радыяцыйнага фону і ствараюць ІТ-прадукты для маніторынгу навакольнага асяроддзя.
Базавая арганізацыя па экалагічнай адукацыі
Сяргей Маскевіч
– Наш інстытут прызнаны базавай арганізацыяй дзяржаў-удзельніц СНД у галіне экалагічнай адукацыі, паколькі гэта адзіная на постсавецкай прасторы профільная экалагічная ўстанова адукацыі, якая мае прыродазнаўча-навуковую накіраванасць, – тлумачыць Сяргей МАСКЕВІЧ, дырэктар МДЭІ імя А. Д. Сахарава. – Сёння мы рыхтуем спецыялістаў міждысцыплінарнага профілю, праводзячы падрыхтоўку ў галіне фізікі, хіміі, біялогіі. У нас шырокі спектр спецыяльнасцяў экалагічнага профілю. На факультэце маніторынгу навакольнага асяроддзя мы рыхтуем інжынераў, якія валодаюць і тэхнічнымі аспектамі маніторынгу паветра, вады, глебы і г. д., і нарматыўна-прававой базай у галіне экалогіі, ведаюць міжнародныя стандарты. На факультэце экалагічнай медыцыны рыхтуем біёлагаўаналітыкаў і біёлагаў-экспертаў, якія авалодваюць сучаснымі біяхімічнымі і цытагенетычнымі метадамі біямедыцынскай і экалагічнай дыягностыкі. Акрамя таго, сфарміраваліся спецыяльнасці ў галіне радыеэкалогіі, якія і ў тэхналагічным, і ў метадычным плане добра распрацаваны. Рыхтуем спецыялістаў, якія ўмеюць выкарыстоўваць радыеактыўнае выпраменьванне ў медыцынскіх мэтах. Што датычыцца ў цэлым спецыяльнасці «медыцынская фізіка», то яе пачалі развіваць нашмат раней у Еўропе і ў Расіі. У нас яна з’явілася на базе спецыяльнасці «ядзерная радыяцыйная бяспека». Гэта важна, таму што ў яе рамках былі створаны тэхналагічныя і метадычныя ўмовы, вырашаны пытанні: як працаваць з радыеактыўным выпраменьваннем, як ажыццяўляць вымярэнні, як гарантаваць бяспеку. Акрамя таго, наш інстытут – гэта пляцоўка, на якой МАГАТЭ (Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі) ужо больш за дзесяць гадоў праводзіць Рэгіянальныя паслядыпломныя адукацыйныя курсы па радыяцыйнай абароне і бяспецы крыніц іанізуючага выпраменьвання.
Спецыялісты па радыяцыйнай бяспецы
– Гэта вельмі рэдкія спецыялісты, іх падрыхтоўка досыць дарагая. Яны праходзяць практыку ў Обнінску, на дзеючай АЭС «Казладуй» у Балгарыі, у Вене і ў Францыі. Дзякуючы падтрымцы МАГАТЭ мы адпраўляем студэнтаў стажыравацца туды, дзе самыя перадавыя тэхналогіі і падыходы да пытанняў забеспячэння радыяцыйнай бяспекі. За час вучобы яны рэальна становяцца спецыялістамі, здольнымі самастойна прымаць рашэнні, – адзначае Сяргей Аляксандравіч. – Важную ролю адыгрывае і моўная падрыхтоўка, таму што большасць навуковай і метадычнай літаратуры ў гэтай сферы на англійскай мове.
Марыя Гермянчук
– У Беларусі 22 973 зарэгістраваныя крыніцы радыяцыйнай небяспекі, таму нашы выпускнікі спецыяльнасці «ядзерная і радыяцыйная бяспека» вельмі запатрабаваныя, – распавядае Марыя ГЕРМЯНЧУК, намеснік дырэктара МДЭІ ім. А. Д. Сахарава па навуковай рабоце. – Напрыклад, на «Інтэграле», дзе выкарыстоўваецца шмат крыніц іанізуючага выпраменьвання, на іншых прадпрыемствах, дзе працуюць вымяральныя прыборы, заснаваныя на іянізуючых выпраменьваннях. Шмат нашых выпускнікоў працаўладкоўваецца ў такія буйныя фірмы як «Атамтэх», «АДАНІ», «Полімайстар».
БелАЭС
– Нашы выпускнікі ў тым ліку працуюць на Беларускай АЭС, – адзначае Марыя Рыгораўна. – І ў гэтым годзе туды размеркавалі яшчэ 8 чалавек. Падчас пленарнага пасяджэння нядаўніх Сахараўскіх чытанняў у прамым эфіры выступіў намеснік галоўнага інжынера па бяспецы Беларускай АЭС. Ён выказаў сваю пазіцыю па забеспячэнні бяспекі і закрануў важны для нас момант: на станцыі ўжо працуюць трыццаць шэсць нашых выпускнікоў, і ўсе яны маюць высокія прафесійныя дасягненні, іх прафесійнай падрыхтоўцы даюць высокія ацэнкі.
Таксама падчас пленарнага пасяджэння было закранута пытанне, звязанае з забеспячэннем радыяцыйнай бяспекі вакол Беларускай атамнай электрастанцыі. Цяпер на ёй рыхтуюцца да фізічнага пуску першага рэактара, гэта важны перыяд, калі мы ацэньваем радыяцыйны стан вакол станцыі да пачатку эксплуатацыі. Выключная роля нашага інстытута ў тым, што ў нас працуе адзіная ў краіне лабараторыя, якая прафесійна займаецца вымярэннямі трыцію ў навакольным асяроддзі, вынікі даследаванняў з’яўляюцца асновай для наступных ацэнак уздзеяння атамнай электрастанцыі на прыроду.
Замежныя студэнты
– Інстытут мае філіял у Ерэване, сумесны факультэт у Таджыкскім нацыянальным універсітэце, – распавядае Сяргей Аляксандравіч. – Апошнія 5 гадоў паспяхова рэалізуем адукацыйныя праграмы I ступені вышэйшай адукацыі па схеме 2 + 2 і 1 + 3. У Таджыкістане, напрыклад, вельмі зацікаўлены ў супрацоўніцтве, у іх рэальна ёсць патрэба ў спецыялістах па энергаэфектыўных тэхналогіях і энергетычным менеджменце, таму што ў краіне шмат гідраэлектрастанцый, развіваецца сонечная энергетыка.
Аднак многім студэнтам цяжка спраўляцца з вучэбнай праграмай, таму што яна патрабуе сур’ёзных ведаў па матэматыцы і фізіцы. На спецыяльнасць «медыка-біялагічная справа» ў грамадзян Таджыкістана таксама ёсць попыт, таму будзем развіваць і гэты кірунак. Што тычыцца тэхнічных спецыяльнасцяў, то імі зацікавіўся Узбекістан. У мінулым годзе мы набралі там дзве групы, два гады студэнты будуць вучыцца на радзіме, а потым яшчэ на два гады прыедуць да нас. У нашых планах развіццё дыстанцыйнай адукацыі, шмат што можна перавесці ў дыстанцыйную форму. Калі казаць пра Узбекістан, то нашы партнёры там за год стварылі сур’ёзныя лабараторыі, якімі дыстанцыйнае навучанне становіцца магчымым. Зараз мы думаем пра стварэнне сумеснага факультэта ў Ташкенце.
У інстытуце ёсць і англамоўныя адукацыйныя праграмы. Напрыклад, у магістратуры па спецыяльнасці «медыцынская фізіка» навучаецца група з Ірака. Да нас на трэці курс спецыяльнасці «медыкабіялагічная справа» перавёўся студэнт са Стэнфардскага ўніверсітэта, ён грамадзянін Саудаўскай Аравіі. Магу сказаць, што гэта найлепшы студэнт інстытута. Выкладчыкі адзначаюць, што ў нас яшчэ такога не было, каб чалавек быў так матываваны да вучобы, пастаянна задаваў пытанні.
Новыя сумесныя адукацыйныя праграмы
Інстытут мае шырокую сетку міжнародных кантактаў, дзякуючы якім студэнты выязджаюць на стажыроўкі ў іншыя краіны, праводзяцца навуковыя даследаванні і рэалізуюцца сумесныя адукацыйныя праграмы.
– У гэтым годзе мы адкрываем новыя сумесныя праграмы I ступені з Таразскім універсітэтам (Казахстан), магістарскія праграмы па урбаэкалогіі з Расійскім універсітэтам дружбы народаў, – дзеліцца Сяргей Аляксандравіч. – Для нас гэта новы, але вельмі актуальны напрамак. У РУДН у планах зрабіць гэтую магістратуру сеткавай, да яе праявілі цікавасць яшчэ дзве краіны, але пакуль не раскрываецца якія. Цяпер гаворка ідзе пра чатыры краіны-ўдзельніцы, гэта значыць, што, паступіўшы на дадзеную праграму, магістранты будуць навучацца ў чатырох ВНУ.
Інфармацыйныя прадукты
Як будзе развівацца экасістэма ў тым ці іншым рэгіёне, сёння можна прагназаваць, аналізуючы базы даных: расліннага і жывёльнага светаў, склад глебы, кліматычныя паказчыкі. Яшчэ адзін напрамак, які развіваюць у МДЭІ імя А. Д. Сахарава – стварэнне новых інфармацыйных прадуктаў. Кафедра інфармацыйных тэхналогій у экалогіі і медыцыне выйграла тэндар і цяпер выконвае заданне Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя па распрацоўцы аўтаматызаванай сістэмы анлайн-маніторынгу стану кампанентаў навакольнага асяроддзя г. Оршы і Аршанскага раёна, якая будзе запушчана ўжо ў гэтым годзе.
– Мы сабралі і зараз пераводзім у базы даных інфармацыю пра экалагічны стан атмасфернага паветра, паверхневых вод, глебаў на тэрыторыі Аршанскага раёна, – распавядае Марыя Рыгораўна. – З пункта гледжання экалогіі гэта складаны раён з вельмі магутнай прамысловасцю і высокімі выкідамі ў навакольнае асяроддзе. Там развітая сельская гаспадарка, таму глебы тэхнагенна ператвораныя вельмі сур’ёзна. Вялікая колькасць насельніцтва пакідае шмат адходаў, адпаведна трэба працаваць з палігонамі цвёрдых бытавых адходаў. Важна адзначыць, што нельга вывучаць усе паказчыкі асобна адзін ад аднаго, толькі ў сукупнасці. Тады мы зможам ацэньваць перспектывы захавання і выкарыстання прыроднага капіталу, дэградацыю альбо стабілізацыю навакольнага асяроддзя, а самае галоўнае – даваць рэкамендацыі для прыняцця рашэнняў. Вельмі важна, што спажыўцом гэтага прадукту будзе не толькі Мінпрыроды, але і Аршанскі райвыканкам, гэта значыць тыя людзі, якім гэтая інфармацыя патрэбная кожны дзень для вырашэння іх паўсядзённых задач. Базы будуць пастаянна абнаўляцца, мы загружаем у іх даныя, якія атрымліваем у рамках Нацыянальнай сістэмы маніторынгу навакольнага асяроддзя – гэта 12 відаў маніторынгу. Цяпер распрацоўваецца Дзяржаўная праграма рацыянальнага прыродакарыстання на 2021–2025 гады, мы падалі заяўку на ўдзел у ёй, каб рэалізаваць падобныя праекты яшчэ ў некалькіх рэгіёнах: у Астравецкім раёне, дзе ў спалучэнні з іншымі крыніцамі на навакольнае асяроддзе будзе ўздзейнічаць Беларуская атамная электрастанцыя; у Гомелі і Гомельскай вобласці, дзе выбралі раён блізкі да ПДРЭЗ – складаная тэрыторыя з радыеактыўнымі забруджваннямі. А ў якасці фонавага раёна, з якім мы будзем параўноўваць паказчыкі, выступіць наш унікальны Бярэзінскі біясферны запаведнік.
Сахараўскія чытанні
– Наша традыцыйная канферэнцыя «Сахараўскія чытанні» прайшла 21–22 мая. Сёлета былі 20-я юбілейныя чытанні, якія праходзілі ў складаных умовах з-за пандэміі каранавіруса, – адзначае Марыя Рыгораўна. – Аднак дзякуючы таму, што канферэнцыя праводзілася анлайн, у ёй змаглі паўдзельнічаць даследчыкі, якім досыць складана прыехаць у Беларусь. Напрыклад, у пленарным пасяджэнні прыняў удзел старшыня адміністрацыі раёна Баўтцэн з Германіі з дакладам наконт сёлетняй пандэміі кароны і будучыні вугляроднай эканомікі. Таксама ў рамках чытанняў абмяркоўвалася традыцыйная тэма «Беларусь і Чарнобыль». Па выніках канферэнцыі плануецца выданне матэрыялаў, найбольш значныя з якіх будуць апублікаваныя ў нашым часопісе «Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт. Экалогія».
У далейшым мы плануем у часопісе акрамя традыцыйных навуковых напрамкаў асаблівую ўвагу надаваць ацэнцы радыяцыйнай бяспекі вакол Беларускай АЭС. Акрамя таго, у нас з’явіўся партнёр – Інстытут радыеэкалогіі ў Японіі, з якім мы будзем рыхтаваць артыкул з параўнальнымі характарыстыкамі чарнобыльскага і фукусімскага радыеактыўных забруджванняў. У гэтым напрамку мала хто працаваў, і мы спадзяёмся атрымаць вынікі, якія будуць выкарыстаныя і для ацэнкі радыяцыйнага стану вакол Беларускай атамнай электрастанцыі, як аснова для планавання супрацьаварыйных мерапрыемстваў.
Падрыхтавала Валерыя БАНДАРЧЫК
