У нашай краіне разгарнулася дыскусія пра тое, якім павінен быць новы ІТ-універсітэт, анансаваны главой дзяржавы. Кіраўніцтва БДУ прапанавала стварыць такую ўстанову на базе факультэта прыкладной матэматыкі і інфарматыкі, паколькі ён дае магчымасць фундаментальнай шматпрофільнай падрыхтоўкі спецыялістаў у інавацыйна-адукацыйным асяроддзі, а таксама валодае неабходнымі кадравымі рэсурсамі. Па каментарыі мы звярнуліся да в. а. дэкана ФПМІ Таццяны СОБАЛЕВАЙ, а таксама пацікавіліся меркаваннем выкладчыкаў і студэнтаў факультэта.
– Таццяна Валянцінаўна, што неабходна для стварэння новай ІТ-ВНУ на базе ФПМІ і якія ў вас ёсць для гэтага магчымасці?
– Перш за ўсё хочацца сказаць, што факультэт прыкладной матэматыкі і інфарматыкі 1 красавіка 2020 года адзначае свой 50-гадовы юбілей. За гэты час факультэт падрыхтаваў больш за 11 тысяч спецыялістаў, якія складаюць кадравую аснову шматлікіх вядучых арганізацый краіны ў галіне інфармацыйных тэхналогій і адпаведных падраздзяленняў у прамысловых прадпрыемствах, у тым ліку ў Парку высокіх тэхналогій (ПВТ), навуковых устаноў, банкаў, страхавых кампаній, навучальных устаноў. Факультэт рэалізуе больш за 100 дамоў аб узаемадзеянні з IT-прадпрыемствамі. Да выкладання прыцягваюцца дасведчаныя і паважаныя сусветнай супольнасцю члены-карэспандэнты, прафесары і дацэнты, якія спалучаюць педагагічную дзейнасць з навуковымі даследаваннямі па прыярытэтных кірунках навукі і тэхнікі, а таксама маладыя супрацоўнікі, што працуюць у кампаніях-рэзідэнтах ПВТ. Варта падкрэсліць, што маладыя спецыялісты, якія прыцягваюцца да навучальнага працэсу, з’яўляюцца выпускнікамі ФПМІ, прычым большасць з іх – лаўрэаты прэміі спецфонду Прэзідэнта РБ па сацыяльнай падтрымцы адораных навучэнцаў і студэнтаў, удзельнікі чэмпіянатаў свету па праграмаванні і матэматыцы. Мы б хацелі, каб найлепшыя выпускнікі пасля заканчэння БДУ заставаліся ў нас на выкладчыцкай і навуковай працы. Галоўнай перашкодай з’яўляецца вельмі вялікая дыспрапорцыя ў аплаце працы ў IТ-галіне і ў ВНУ.
Прыцягненне перспектыўных, таленавітых дзяцей у якасці студэнтаў ФПМІ вядзецца са школьнай парты. Нельга не сказаць пра тую актыўную прафарыентацыйную працу, якая ажыццяўляецца ў рамках навукова-даследчага і навучальна-метадычнага цэнтра выкладчыкаў і навучэнцаў («ЮНІ-цэнтр-XXI»). Школы юных ФПМІ БДУ навучаюць больш за 1000 школьнікаў з 5 па 11 класы, пасля чаго найлепшыя з іх становяцца студэнтамі ФПМІ
Часта чуеш пытанне: «Што адрознівае выпускнікоў ФПМІ ад выпускнікоў іншых ВНУ?» Факультэт рыхтуе сістэмных аналітыкаў, здольных вырашаць задачы ў розных галінах эканомікі – ад пастаноўкі задачы да рэалізацыі гатовага праграмнага прадукта. Акрамя таго, нашы студэнты атрымліваюць паглыбленыя веды ў розных галінах матэматыкі, неабходныя для мадэлявання працэсаў, распрацоўкі алгарытмаў і стварэння сістэм рознага прызначэння. Факультэт ганарыцца сваімі выпускнікамі, але, на жаль, не ўсім студэнтам удаецца атрымаць запаветны дыплом спецыяліста, бо яны пачынаюць рана працаваць у IT-галіне, выконваюць не самую кваліфікаваную, але добра аплачваную працу, паступова страчваюць цікавасць да атрымання фундаментальных ведаў.
Варта адзначыць, што якасная фундаментальная падрыхтоўка спецыялістаў немагчымая без навуковых школ. Супрацоўнікі факультэта праводзяць навуковыя даследаванні па найважнейшых праблемах тэарэтычнай і прыкладной інфарматыкі і матэматыкі, арыентаваных на прыярытэтныя кірункі фундаментальных і прыкладных даследаванняў. На факультэце функцыянуе сем навуковых школ, якія склаліся на працягу больш чым чатырох дзесяцігоддзяў і ўзначаленыя вядучымі навукоўцамі сусветнага ўзроўню, што маюць высокія паказчыкі публікацыйнай актыўнасці. Вынікі навуковых распрацовак і прыкладныя сістэмы ўкаранёныя ў розныя ўстановы і арганізацыі (Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Беларусі, РУП «Белдзяржлес», Міністэрства па надзвычайных сітуацыях, ААТ «Беларуськалій» і інш.) і выкарыстоўваюцца для рашэння задач у галіне аховы навакольнага асяроддзя і рацыянальнага выкарыстання прыродных рэсурсаў, судовай медыцыны, дыягностыкі і лячэння артапедычных за-хворванняў, правядзення экстранных хірургічных аперацый і г. д. Напрыклад, адна з сістэм – «Орта-Эксперт» – выкарыстоўвалася медыцынскай службай зборнай каманды Беларусі пры падрыхтоўцы і непасрэдна ў перыяд правядзення Алімпійскіх гульняў у Пекіне. На базе факультэта пры рэалізацыі інавацыйнага праекта па фарміраванні новай мадэлі працы ўніверсітэцкай кафедры створаны і паспяхова развіваецца навукова-адукацыйны кластар «Вялікія інфармацыйныя сістэмы».
ФПМІ актыўна ўдзельнічае ў інавацыйным развіцці краіны, супрацоўнічаючы як з глабальнымі ІТ-вендарамі (Cisco, IBM, SAP, Oracle, Microsoft, лабараторыя Касперскага, 1С), вядучымі ІТ-кампаніямі ПВТ (IBA, EPAM, «Ітранзішн» і інш.), так і з прадпрыемствамі рэальнага сектара эканомікі (група кампаній «Санта», група кампаній BelWest, СТАА «Натывіта») у рамках іх адукацыйных ініцыятыў. Пры падтрымцы спонсараў на факультэце адкрываюцца новыя лабараторыі (SAP Next-Gen Lab – май 2019, цэнтр робататэхнікі і штучнага інтэлекту – лістапад 2019), праводзяцца хакатоны, стартапы і праектныя семінары, якія дапамагаюць студэнтам развіваць крэатыўныя і прадпрымальніцкія навыкі. Высокія вынікі на алімпіядах і конкурсах у канкурэнтнай барацьбе даказваюць слушнасць метадаў і праграм навучання, а таксама патэнцыял прафесарска-выкладчыцкага складу.
– Для студэнтаў ІТ-спецыяльнасцяў надзённай з’яўляецца праблема матывацыі да навучання на старэйшых курсах. Якімі перспектывамі можна зацікавіць людзей, якія маюць прывабныя варыянты працаўладкавання, для паступлення ў магістратуру і аспірантуру?
– Перспектыва атрымаць дадатковыя веды, вучыцца ў зацікаўленых і прафесійных выкладчыкаў, мець магчымасць навучання па сумесных магістарскіх праграмах з вядучымі еўрапейскімі ВНУ – гэта тыя моманты, якія дазваляюць далучаць студэнтаў да навучальнага працэсу. На ФПМІ магістарскімі праграмамі займаюцца некалькі прафесійных калектываў. Усе магістарскія праграмы маюць агульныя дысцыпліны (дзяржаўны кампанент), якія забяспечваюць падмурак навучання, а далей уключаюцца ў канкрэтныя кірункі (прафілізацыі). У дзяржаўны кампанент уключаны чатыры найважнейшыя модулі, кожны з якіх закрывае адзін з прыярытэтных кірункаў у падрыхтоўцы высокакваліфікаваных спецыялістаў, запатрабаваных у РБ: прыкладная матэматыка, алгарытміка, інфарматыка, навуковыя даследаванні. Навучальныя планы распрацаваны з улікам пераемнасці ведаў, атрыманых на першай ступені вышэйшай адукацыі, выключаючы іх дубляванне.
У якасці прыкладу разгледзім арганізацыю навучальнага працэсу для прафілізацыі «алгарытмы апрацоўкі вялікіх дадзеных» у рамках спецыяльнасці магістратуры «прыкладная матэматыка і інфарматыка», якая карыстаецца найбольшай папулярнасцю ў абітурыентаў (у 2019/2020 навучальным годзе набор на прафілізацыю склаў 30 чалавек). Пасля вывучэння самых прэстыжных магістарскіх праграм сусветнага ўзроўню і аналізу запатрабаваных кампетэнцый была створана складаная практыка-арыентаваная, але з глыбокай тэарэтычнай падрыхтоўкай магістарская праграма. Навучальны працэс арганізаваны так, што фундаментальныя дысцыпліны чытаюць выкладчыкі факультэта, а для выкладання дысцыплін, якія актыўна выкарыстоўваюцца ў індустрыі, запрашаюцца прафесіяналы-практыкі з вядучых IT-кампаній, пры гэтым улічваюцца пажаданні студэнтаў. Напрыклад, вялікая частка студэнтаў магістратуры працуе, таму заняткі праводзяцца галоўным чынам у вячэрні час. Што да навучальных заданняў, яны суправаджаюцца практычнымі тлумачэннямі і рэкамендацыямі, маюць строгія часавыя рамкі для выканання, затым якасна правяраюцца і абмяркоўваюцца з магістрантамі, бо нашы выкладчыкі лічаць, што на сумленных зносінах і ўзаемапавазе паміж студэнтамі і выкладчыкамі і будуецца эфектыўнае навучанне.
ПЫТАННЕ СТУДЭНТАМ:
– Наколькі, на ваш погляд, неабходная сучасным ІТ-спецыялістам шматпрофільная вышэйшая адукацыя? Якой павінна быць праграма навучання ў ІТ-ВНУ?
Андрэй Нявера, 2 курс
– Сучаснае праграмаванне, як і шматлікія іншыя галіны, не існуе само па сабе, адасоблена ад усяго. Нават калі праграміст не з’яўляецца прафесарам фізіка-матэматычных навук ці першакласным аналітыкам, ён павінен умець узаемадзейнічаць з экспертамі ў адпаведных сферах. Фундаментальныя веды ў сумежных з праграмаваннем галінах з’яўляюцца неабходнай умовай прадуктыўнасці падобнага ўзаемадзеяння. Менавіта таму падрыхтоўка IT-спецыяліста павінна ўключаць азнаямленне з блізкімі да галіны дысцыплінамі.
Відавочны прыклад: праграмаванне вельмі цесна перасякаецца з матэматыкай. Адпаведна, праграма навучання IT-спецыяліста павінна ўключаць, прынамсі, яе базавыя раздзелы, такія як лінейная алгебра, дыскрэтная матэматыка, тэорыя верагоднасцяў і матэматычная статыстыка. Падрыхтоўка праграміста менавіта як IT-спецыяліста таксама павінна мець фундаментальны ўхіл. Кваліфікаванаму распрацоўшчыку варта ўмець аналізаваць агульную карціну, разумець асноўныя падыходы да рэалізацыі тых ці іншых праграмных рашэнняў і ўжо на базе гэтых ведаў прымаць рашэнне пра мэтазгоднасць выкарыстання, напрыклад, таго ці іншага фрэймворка ў рамках сваёй бягучай задачы. Такі спецыяліст будзе заставацца запатрабаваным даволі доўгі час, бо ён зможа гнутка падладжвацца пад галіну, якая ўвесь час развіваецца.
Дзмітрый Каршакевіч, 2 курс
– Са свайго не вельмі вялікага, але здабытага сумленнай працай досведу, мабыць, магу заявіць, што IT-адукацыя павінна быць суровай і бязлітаснай. Безумоўна, у гэтай сферы шмат цікавых рэчаў, якія лёгка і прыемна вучыць, але тоны строгіх матэматычных доказаў, алгарытмаў і асэмблернага кода – гэта тое, да чаго пры самастойным вывучэнні чалавек можа ніколі і не дабрацца, і тым не менш дае сапраўды шырокі погляд на тое, што ты робіш, і шматкроць павялічвае твой патэнцыял. І мала таго, што для сапраўднага развіцця трэба часам вучыць тое, што не хочацца, дык яшчэ і ў тым тэмпе, у якім не хочацца!
Што ж тычыцца шматпрофільнай вышэйшай адукацыі, то, як мне здаецца, усебаковае развіццё неабходна любому адукаванаму чалавеку. У нашым жа выпадку, калі праграміст захоча стварыць высокатэхналагічны стартап, то, якім бы таленавітым ён ні быў, без элементарных ведаў эканомікі справы наўрад ці пойдуць вельмі гладка.
Андрэй Ільін, магістрант
– На мой погляд, будаваць адукацыйны працэс лепш паэтапна. Спачатку, на першых курсах, вывучыць агульны для ўсіх набор дысцыплін – тэхнічных, матэматычных і гуманітарных – для пашырэння далягляду. Не магу сказаць, што я вялікі знаўца матэматыкі, але згодны з каштоўнасцю матэматычных дысцыплін і карыснасцю гуманітарных (адзінае, што б я змяніў, гэта прыбраў бы іспыты па іх, пакінуўшы толькі залікі).
На тэхнічных дысцыплінах трэба выпрацаваць разуменне таго, як наогул працуюць праграмы і камп’ютары, як адбываецца ўзаемадзеянне працэсаў у ім, вывучыць асновы некалькіх моў праграмавання (у гэтым плане бягучая праграма з C++, Asm і Java цалкам нядрэнная). Пры гэтым, на мой погляд, трэба павышаць каштоўнасць такіх дысцыплін у вачах студэнтаў, а таксама колькасць гадзін у курсе праграмавання – як-ніяк, далей усе тэхнічныя дысцыпліны залежаць ад гэтай.
Яшчэ цікавай ідэяй здаецца падзел на кірункі па інтарэсах – у адной групе паглыблена вывучаць тэхнічныя прадметы, у іншай – матэматыку, у трэцяй – абодва прадметы на павышаным узроўні. Такі падыход ужо некалькі гадоў практыкуецца ў Вышэйшай школе эканомікі і даволі нядрэнна сябе зарэкамендаваў. Яно і зразумела: розніца ў пачатковым узроўні праграмавання ў першакурснікаў проста каласальная, гэта вельмі добра заўважна, калі пачынаеш выкладаць. У такой сітуацыі арыентавацца на слабых – дрэнна, бо моцныя засумуюць, наадварот – слабыя нічога не будуць разумець. Такім чынам, здаецца правільным, калі ў студэнтаў ёсць магчымасць выбару, які прадмет больш паглыблена вывучаць, грунтуючыся на сваіх наяўных ведах і інтарэсах. Развіваючы гэту ідэю, мэтазгодна для IT-ВНУ на старэйшых курсах рабіць яшчэ больш разнастайны падзел: камусьці падабаецца сістэмнае праграмаванне, камусьці frontend, хтосьці ўсё жыццё марыў аналізаваць дадзеныя на Python. Пры гэтым я не гавару, што варта выключаць іншыя прадметы з курса – кожны высакакласны спецыяліст павінен мець уяўленне і мінімальны досвед ва ўсіх кірунках, каб у галаве была цэласная карціна – толькі так можна вырашаць складаныя шматузроўневыя задачы і арганізоўваць узаемадзеянне паміж людзьмі, якія працуюць на розных узроўнях. Гаворка тут менавіта пра паглыбленае вывучэнне, для якога, дарэчы, варта абавязкова прыцягваць людзей з індустрыі, якія ў курсе сучасных тэндэнцый у той ці іншай галіне.
У такой сістэме магістратура выглядае як яшчэ адна ступень паглыблення, калі колькасць агульных прадметаў паміж кірункамі ўжо становіцца мінімальнай. На гэтым этапе чалавек ужо будзе мець цэласнае ўспрыманне ўсяго, абярэ канкрэтны кірунак для будучай дзейнасці і зможа аддаць максімум часу толькі таму, што цікава больш за ўсё.
Заўважу таксама, што ў такой сістэме варта выяўляць гнуткасць ва ўсім. У прыватнасці, варта прадугледжваць магчымасць змены кірунку для паглыбленага вывучэння, бо часам складана зразумець, наколь-кі тое ці іншае цікава, пакуль не паспрабуеш улезці ў гэта «з галавой». Напрыклад, магу сказаць пра сябе. Я пасля другога курса паступіў у Школу аналізу дадзеных (Yandex)… не столькі таму, што было цікава штосьці, а хутчэй ад нуды і жадання вывучаць штосьці новае на ўзроўні вышэйшым за ўніверсітэцкую праграму. Пры гэтым я не асабліва разумеў, што мяне чакае і ці будзе мне гэта цікава. І вось ведаеце, нягледзячы на наяўнасць шэрагу займальных курсаў па С++, алгарытмах і эўрыстыках, я зразумеў, што так папулярнае сёння машыннае навучанне, якому прысвячалася вялікая частка курсаў там, мне ўвогуле не цікавае. Не скажу, што шкадую пра паступленне – зусім не, але даволі нечакана атрымалася, згадзіцеся :)
Яшчэ лічу мэтазгоднымі стажыроўкі студэнтаў у розных кампаніях падчас вучобы, каб яны маглі і замацаваць навыкі, і атрымаць каштоўны досвед і знаёмствы. Цяпер гэта складана зрабіць – нават калі ахвяраваць вакацыямі, гэта ўсяго 2 месяцы, а стажыроўкі звычайна месяцы па 3. Пры гэтым я гавару менавіта пра летнія стажыроўкі, а не пра паўнавартасную працу падчас навучальнага года, тут у мяне меркаванне якраз процілеглае – сумяшчаць яе з вучобай на паглыбленым узроўні мне падаецца немагчымым. Не варта гнацца за лёгкім прыбыткам, напрацавацца IT-спецыяліст заўсёды паспее, а вось неабходныя веды і навыкі, пры належным узроўні выкладання, цяжка набыць самастойна.
ПЫТАННЕ ВЫКЛАДЧЫКУ:
– Ці маюць магчымасць вашы студэнты атрымаць акрамя прафесійных навыкаў так званыя soft skills – уменне працаваць у калектыве, веды псіхалогіі, уменне кіраваць праектамі, іншыя падобныя навыкі, неабходныя для калектыўнай творчасці?
Сяргей Маркаў, загадчык кафедры шматпрацэсарных сістэм і сетак
– Так, маюць. На кафедры ўжо на працягу некалькіх гадоў пры падрыхтоўцы курсавых і дыпломных праектаў студэнты аб’ядноўваюцца ў міждысцыплінарныя каманды з ментарамі ад вядучых IT-кампаній Беларусі, якія праходзяць свой шлях ад ідэі да прататыпа і адточваюць майстэрства ў шматлікіх IT-спаборніцтвах, такіх як хакатоны БДУ 2015, 2018, 2019, SAP Leonardo Hackaton 2018 пры падтрымцы Velcom, БДУ + SAP Хакатон 2019 пры падтрымцы групы кампаній IBA, міжнародная алімпіяда «ІТ-планета», конкурсах і фэстах: фэст адукацыйных тэхналогій Startup Edutech Fest, міжнародны конкурс стартап-праектаў BizTech BSU StartUp Contest, рэспубліканскі конкурс «Паскарэнне».
Са студэнтамі ФПМІ праводзяцца інтэнсіўныя заняткі па псіхалогіі працы ў камандзе, эфектыўным кіраванні праектамі, дызайн-мысленні для аналізу і візуалізацыі вынікаў сумеснай працы, а таксама камерцыялізацыі вынікаў праектнай дзейнасці. На кафедры распрацаваны і прачытаны студэнтам спецыяльнасці «інфарматыка» спецкурс «Бізнес-аналіз у распрацоўцы ПА» (Канстанцін Мулярчык), які дазваляе асвоіць і набыць адпаведныя кампетэнцыі па шматлікіх з пералічаных вышэй пытаннях.
