НДІ ядзерных праблем БДУ вось ужо больш за 30 гадоў займаецца фундаментальнымі распрацоўкамі. Дырэктар установы Сяргей МАКСІМЕНКА распавёў пра важныя вынікі інстытута за мінулы год і пра ролю фундаментальнай навукі ў ВНУ і дзяржаве.
Удзел у праграмах і калабарацыях
Сярод навуковых напрамкаў інстытута можна вылучыць: узаемадзеянне выпраменьванняў з рэчывам, ядзерная фізіка, фізіка часціц і высокіх энергій, электра-магнетызм складаных асяроддзяў, кантроль малых доз радыяцыі і радыёактыўнага забруджвання і іншыя.
У структуру інстытута ўваходзяць 9 лабараторый, а таксама Цэнтр фізікі часціц і высокіх энергій, у якім яшчэ 3 лабараторыі. Тут задзейнічана 138 супрацоўнікаў, сярод іх 80 навукоўцаў.
Паводле рэйтынгаў арганізацый Беларусі на падставе індэкса Хірша, што характарызуе колькасць публікацый і іх цытавання, НДІ ЯП БДУ займае пазіцыі лідара. Бо 12 супрацоўнікаў інстытута маюць паказчык вышэйшы за 15.
– Інстытут супрацоўнічае з вялікай колькасцю арганізацый, удзельнічае ў шматлікіх дзяржаўных і замежных праектах, – кажа дырэктар. – Напрыклад, Дзяржаўныя праграмы навуковых даследаванняў, Рэспубліканскі фонд фундаментальных даследаванняў, Міністэрства па надзвычайных сітуацыях і іншыя. Таксама вылучаюцца Аб’яднаны інстытут ядзерных даследаванняў (Дубна, Расія), ЦЕРН – Еўрапейскі Цэнтр ядзерных даследаванняў – найбуйнейшая ў свеце лабараторыя фізікі высокіх энергій. Варта згадаць і праекты праграмы Еўрапейскага саюза па развіцці навуковых даследаванняў і тэхналогій «Гарызонт 2020» і еўрапейскі мегагрант Graphene Flagship, у якім НДІ ЯП з’яўляецца адзінай навуковай арганізацыяй за межамі ЕС.
Інстытут удзельнічае ў працы найбуйнейшых міжнародных калабарацый у галіне фізікі высокіх энергій: EDM Collaboration (ЗША), PANDA (Германія), COSY (Германія), LAPP (Францыя).
За апошнія гады супрацоўнікамі НДІ ЯП атрыманы важныя вынікі ў фундаментальных і прыкладных даследаваннях. Сярод іх вылучаецца ўдзел навукоўцаў інстытута ў эксперыментах CMS на Вялікім адронным калайдары ў ЦЕРН, якія прывялі да адкрыцця базона Хігса. 14 супрацоўнікаў інстытута былі суаўтарамі першых прац, якія паведамляюць пра гэта адкрыццё. Варта таксама адзначыць цыкл прац па сінтэзе шматпластовых графен-палімерных пакрыццяў.
Неабходнасць фундаментальнай навукі
Як падкрэслівае Сяргей Максіменка, асновай паспяховай працы інстытута з’яўляецца высокі ўзровень фундаментальных даследаванняў, хоць яны далёка не заўсёды прыносяць відавочную і хуткую аддачу. Фундаментальная навука – гэта капітал, які мы ўкладваем у будучыню. Без гэтага капіталу складана сабе ўявіць развіццё тэхналогій, не менш важнай з’яўляецца яго роля ў развіцці адукацыі.
– Імгненную аддачу дае інжынерыя, – разважае дырэктар інстытута. – А фундаментальная навука дае перспектыўныя распрацоўкі, якія калі і акупяцца, то праз вялікі прамежак часу. Але калі не ўкладваць сродкі ў фундаментальную навуку, мы загадзя асуджаныя на тэхналагічнае адставанне і правінцыйнасць нацыянальнай навукова-тэхнічнай эліты.
Менавіта дзякуючы высокаму ўзроўню фундаментальных даследаванняў і, як вынік, прыкладному патэнцыялу інстытут здолеў скласці шэраг міжнародных кантрактаў і праектаў, якія не толькі дазваляюць праводзіць даследаванні на самым высокім узроўні, але і дазволілі закупіць сур’ёзнае навуковае абсталяванне для лабараторый.
– Даўно вызначыў для сябе важныя прынцыпы працы ў навуцы. Па-першае, варта вызначыцца з выбарам канкурэнтнай тэматыкі. Па-другое, уключыцца ў нацыянальныя праграмы навуковых даследаванняў – без іх мы як без глебы пад нагамі. Па-трэцяе, гэта ўключанасць у міжнародныя праграмы. Менавіта ўдзел у міжнародных праектах, публікацыі ў міжнародных часопісах дазваляюць аб’ектыўна ацаніць свой узровень і хутка ўдасканальваць праграмы даследавання. Па-чацвёртае, гэта прыцягненне маладых кадраў, – каментуе Сяргей Максіменка. Па яго меркаванні, запал не можа з’яўляцца адзінай матывацыяй для маладых навукоўцаў. Доступ да абсталявання, удзел у канферэнцыях, перспектывы абарон дысертацый, годная зарплата – гэта неабходныя ўмовы рэалізацыі патэнцыялу і амбіцый маладых у навуцы, і наша задача зрабіць усё для забеспячэння такіх умоў.
Значныя дасягненні за 2017 год
Мінулы год быў абвешчаны Годам навукі, і ён для інстытута прайшоў плённа. У галіне фундаментальных даследаванняў вылучаецца наступнае:
– пабудаваная тэорыя перабудоўванай па частаце генерацыі квазічаранкоўскага выпраменьвання ў графене і графен-палімерных слаістых структурах, якая дазваляе ствараць нанапамерныя крыніцы электрамагнітнага выпраменьвання ў тэрагерцавым дыяпазоне (кіраўнікі К. Г. Батракоў, С. А. Максіменка; праца выканана ў рамках задання ДПНД «Фатоніка, опта і мікраэлектроніка»).
У галіне прыкладных навуковых даследаванняў:
– распрацаваны і перададзены ў вопытную эксплуатацыю макет модуля кантролю за забеспячэннем бяспекі пры збудаванні і ўводзе ў эксплуатацыю Беларускай АЭС і модуля кантролю за радыяцыйнай бяспекай крыніц іанізацыйнага выпраменьвання. Праца важная для арганізацыі сістэмы інфармацыйнай падтрымкі Дзяржатамнагляду, паскарэння атрымання і павышэння захаванасці інфармацыі па кантролі ў галіне ядзернай і радыяцыйнай бяспекі на ўзроўні, які забяспечвае бяспечнае і эфектыўнае развіццё атамнай галіны Беларусі (кіраўнік С. М. Сытова, праца выканана ў рамках задання ДНТП «Інтэлектуальныя інфармацыйныя тэхналогіі»).
Што наперадзе?
Дзякуючы значным навуковым вынікам НДІ ядзерных праблем БДУ мае аўтарытэт сярод калегаў у краіне і за яе межамі, што дазваляе запрашаць іх на арганізаваныя інстытутам канферэнцыі і школы. Гэта не толькі значныя для ўніверсітэта навуковыя падзеі, але і ўнёсак у фарміраванне пазітыўнага іміджу нашай краіны на сусветнай арэне.
У чэрвені 2018 года адбудзецца 3я міжнародная навуковая канферэнцыя «Фундаментальны і прыкладны нанаэлектрамагнетызм», фундаваная праграмай НАТА «Навука дзеля міру», а ў верасні пройдзе чарговая міжнародная канферэнцыя па інжынерыі сцынцыляцыйных матэрыялаў і радыяцыйных тэхналогіях. Акрамя таго, інстытут сумесна з АІЯД (Дубна) арганізуе міжнародную школу-канферэнцыю «Актуальныя праблемы фізікі мікрасвету» (жнівень 2018). А зусім хутка, 26–28 лютага, у інстытуце адбудзецца семінар LHC Days in Belarus 2018, прысвечаны ўдзелу беларускіх навукоўцаў у эксперыментах на Вялікім адронным калайдары ў Еўрапейскай арганізацыі ядзерных даследаванняў.
Алена ЛЯЎШЭНЯ
